ورود کاربران

حضرت علي عليه السلام خدا را ديد!!!

خطبه أمير المؤمنين عليه السّلام در معرّفى خداوند در پاسخ ذعلب‏

شيخ صدوق با سند متّصل خود روايت كرده است از عبد الله بن يونس از حضرت امام جعفر صادق عليه السّلام كه گفت:

بَيْنَا أَمِيرُالْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَامُ يَخْطُبُ عَلَى مِنْبَرِ الْكُوفَةِ، إذْ قَامَ إلَيهِ رَجُلٌ يُقَالُ لَهُ: ذِعْلَبٌ، ذَرِبُ اللِسَانِ بَلِيغٌ فِى الْخِطَابِ شُجَاعُ الْقَلْبِ، فَقَالَ: يَا أَمِيرَالْمُؤْمِنِينَ! هَلْ رَأَيْتَ رَبَّكَ؟!

فَقَالَ: وَيْلَكَ يَا ذِعْلَبُ! مَا كُنْتُ أَعْبُدُ رَبًّا لَمْ أَرَهُ!

قَالَ: يَا أَميِرَالْمُؤْمِنِينَ! كَيْفَ رَأَيْتَهُ؟!

هنگاميكه حضرت امام أمير المؤمنين عليه السّلام بر فراز منبر مسجد كوفه مشغول ايراد خطبه بودند، مردى به نزد او برخاست كه به وى ذعلب‏

مى گفتند. وى مردى تيز زبان و در خطاب رسا و بليغ و در قدرتِ دل شجاع بود، و گفت: اى أمير المؤمنين! آيا پروردگارت را ديده‏اى؟!

حضرت فرمود: اى واى بر تو! اى ذعلب! من اينطور نيستم كه پرستش كنم پروردگارى را كه وى را نديده باشم!

ذعلب گفت: يا أمير المؤمنين! تو او را به چه كيفيّتى ديده‏اى؟!

 

قَالَ: وَيْلَكَ يَا ذِعْلَبُ! لَمْ تَرَهُ الْعُيُونُ بِمُشَاهَدَةِ الأبْصَارِ، وَ لَكِنْ رَأَتْهُ الْقُلُوبُ بِحَقَآئِقِ الإيمَانِ. وَيْلَكَ يَا ذِعْلِبُ! إنَّ رَبِّى لَطِيفُ اللَطَافَةِ فَلَا يُوصَفُ بِاللُطْفِ، عَظِيمُ الْعَظَمَةِ لَا يُوصَفُ بِالْعِظَمِ، كَبِيرُ الْكِبْرِيَآءِ لَا يُوصَفُ بِالْكِبَرِ، جَلِيلُ الْجَلَالَةِ لَا يُوصَفُ بِالْغِلَظِ.

قَبْلَ كُلِّ شَىْ‏ءٍ فَلَا يُقَالُ: شَىْ‏ءٌ قَبْلَهُ؛ وَ بَعْدَ كُلِّ شَىْ‏ءٍ فَلَا يُقَالُ: شَىْ‏ءٌ بَعْدَهُ.

حضرت فرمود: اى واى بر تو! اى ذعلب! او را ديدگان سر به مشاهده ابصار نديده‏اند؛ وليكن دلها او را به حقائق ايمان ديده‏اند. اى واى بر تو! اى ذعلب! حقّاً و حقيقةً پروردگار من در لطافت بگونه‏اى لطيف است كه نمى‏توان او را به صفت لطف توصيف نمود، و در عظمت بقدرى عظيم است كه نمى‏توان او را به صفت عظمت توصيف كرد؛ و در كبريائيّت به نحوى كبير است كه نمى‏توان وى را به صفت بزرگى و كبريائيّت توصيف كرد؛ و در جلالت به حدّى جليل است كه نمى‏توان وى را به درشتى و غلظت توصيف نمود.

او قبل از هر چيزى وجود داشته است پس نمى‏توان گفت: چيزى پيش از وى بوده است؛ و بعد از هر چيزى خواهد بود پس نمى‏توان گفت: چيزى پس از وى خواهد بود.

شَآئِى الاشْيَآءِ لَا بِهِمَّةٍ، دَرَّاكٌ لَا بِخَدِيعَةٍ. هُوَ فِى الاشْيَآءِ كُلِّهَا غَيْرُ مُتَمَازِجٍ بِهَا وَ لَا بَآئِنٍ عَنْهَا. ظَاهِرٌ لَا بِتَأْوِيلِ الْمُبَاشَرَةِ، مُتَجَلٍّ لَا بِاسْتِهْلَالِ رُؤْيَةٍ، بَآئِنٌ لَا بِمَسَافَةٍ، قَرِيبٌ لَا بِمُدَانَاةٍ، لَطِيفٌ لَا بِتَجَسُّمٍ، مَوْجُودٌ لَا بَعْدَ عَدَمٍ، فَاعِلٌ لَا بِاضْطِرَارٍ، مُقَدِّرٌ لَا بِحَرَكَةٍ، مُرِيدٌ لَا بِهَمَامَةٍ، سَمِيعٌ لَا بِآلَةٍ، بَصِيرٌ لَا بِأَدَاةٍ.

لَا تَحْوِيهِ الامَاكِنُ، وَ لَا تَصْحَبُهُ الاوْقَاتُ، وَ لَا تَحُدُّهُ الصِّفَاتُ، وَ لَا تَأْخُذُهُ السِّنَاتُ. سَبَقَ الاوْقَاتَ كَوْنُهُ، وَ الْعَدَمَ وُجُودُهُ، وَ الإبْتِدَآءَ أَزَلُهُ.

او اشياء را بوجود مى‏آورد بدون تصميم و عزم و اسباب قبلى، بسيار درّاك و با فهم است بدون مكر و حيله. در داخل چيزهاست بدون آنكه با آنها ممزوج گردد و بدون آنكه از آنها فاصله بگيرد و دور شود. ظاهر است نه به گونه‏اى كه با بازگشتِ مباشرت به وى بتوان به او دست آزيد، و متجلّى و آشكار است نه به گونه‏اى كه با استخدام رؤيت ديدگان بتوان او را ديد، از اشياء دور است نه دورى به مسافت، نزديك است نه به پيش آوردن و جلو كشيدن، لطيف است نه با لطافت جسميّه، موجودات است نه آنكه پس از عدم به وجود آمده باشد، فاعل كارها و بجا آورنده امور است نه به اضطرار و فاقد اختيار، اندازه زننده و تقدير كننده موجودات است نه بواسطه حركت و جنبشى كه در او بوده باشد، اراده كننده است نه با وسائل و تدبير و همّ و مقدّمات، شنواست نه با آلت شنوائى، بيناست نه با اسباب بينائى.

امكنه و محلها نمى‏تواند او را در بر گيرد، و اوقات نمى‏تواند با او همنشين و همراه باشد، و صفات نمى‏تواند او را محدود كند و به اندازه و حدّ متعيّن سازد، و پينگى‏ها و چرتها نمى‏تواند او را فرا گيرد. وى موجودى است كه تحقّق و هستى او بر اوقات پيشى گرفته است، و وجود او بر عدم سبقت داشته است، و ازليّت او بر ابتداى عالم وجود جلو بوده است.

بِتَشْعِيرِهِ الْمَشَاعِرَ عُرِفَ أَنْ لَا مَشْعَرَ لَهُ، وَ بِتَجْهِيرِهِ الْجَوَاهِرَ عُرِفَ أَنْ لَا جَوْهَرَ لَهُ، وَ بِمُضَآدَّتِهِ بَيْنَ الاشْيَآءِ عُرِفَ أَنْ لَا ضِدَّ لَهُ، وَ بِمُقَارَنَتِهِ بَيْنَ الاشْيَآءِ عُرِفَ أَنْ لَا قَرِينَ لَهُ.

ضَآدَّ النُّورَ بِالظُّلْمَةِ، وَ الْجَسْوَ بِالْبَلَلِ، وَ الصَّرْدَ بِالْحَرُورِ.

مُؤَلِّفٌ بَيْنَ مُتَعَادِيَاتِهَا، مُفَرِّقٌ بَيْنَ مُتَدَانِيَاتِهَا، دَالَّةً بِتَفْرِيقِهَا عَلَى مُفَرِّقِهَا، وَ بِتَأْلِيفِهَا عَلَى مُؤَلِّفِهَا؛ وَ ذَلِكَ قَوْلُهُ عَزّ وَ جَلَّ: وَ مِن كُلِّ شَىْ‏ءٍ خَلَقْنَا زَوْجَيْنِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ.

 چون او مشاعر آدميان را بساخت، دانسته مى‏شود كه خودش داراى مشعرى همچون آدميان كه محلّ شعورشان مغز و انديشه است نمى‏باشد، و چون او جواهر عالم را جوهر زد و با جوهر خلقت كرد، معلوم مى‏شود كه خودش صاحب جوهر نمى‏باشد. و چون ميان اشياء تضادّ برقرار فرمود، دانسته مى‏شود كه خودش ضدّى ندارد؛ و به قرين و مقابل انداختن در ميان اشياء فهميده مى‏شود كه خودش قرين و برابرى ندارد.

خداوند تضادّ برقرار نمود روشنى را با تاريكى، و خشكى و يبوست را با ترى، و سردى را با گرمى.

خداوند آشتى و الفت اندازنده است در ميان چيزهائى كه با يكدگر دشمنى و جدائى دارند، و دورى و جدائى افكننده است در ميان چيزهائى كه با هم الفت و نزديكى دارند؛ بطورى كه آن اشيائى كه از هم جدا مى‏شوند و پراكنده و دور مى‏گردند دلالت كننده هستند بر خدائى كه آنها را با وجود قرب و نزديكى، جدا كرده و متفرّق گردانيده است، و آن اشيائى كه بهم نزديك مى‏شوند و الفت مى‏پذيرند دلالت كننده هستند بر خدائى كه آنها را با وجود بُعد و دورى و دشمنى، بهم تأليف نموده و بهم پيوسته گردانيده است؛ و آنست معنى كلام خدا عزّ و جلّ:

وَ مِن كُلِّ شَىْ‏ءٍ خَلَقْنَا زَوْجَيْنِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ.

فَفَرَّقَ بِهَا بَيْنَ قَبْلٍ وَ بَعْدٍ؛ لِيُعْلَمَ أَنْ لَا قَبْلَ لَهُ وَ لَا بَعْدَ، شَاهِدَةً بِغَرَآئِزِهَا عَلَى أَنْ لَا غَرِيزَةَ لِمُغَرِّزِهَا، مُخْبِرَةً بِتَوْقِيتِهَا أَنْ لَا وَقْتَ لِمُوَقِّتِهَا.

حَجَبَ بَعْضَهَا عَنْ بَعْضٍ؛ لِيُعْلَمَ أَنْ لَا حِجَابَ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ خَلْقِهِ غَيْرُ خَلْقِهِ.

كَانَ رَبًّا إذْ لَا مَرْبُوبٌ، وَ إلَهًا إذْ لَا مَأْلُوهٌ، وَ عَالِمًا إذْ لَا مَعْلُومٌ، وَ سَمِيعًا إذْ لَا مَسْمُوعٌ.

پس خداوند در ميان موجودات از جهت قبليّت و بعديّت فرق گذاشت تا دانسته شود: قبلى براى وجود او نمى‏باشد؛ و بعدى براى وجود او نخواهد بود.

آن موجوداتِ آفريده شده در حالى هستند كه شهادت مى‏دهند بواسطه غرائز و صفات فطرى و ذاتى كه در آنها خداوند بوديعت نهاده است، بر آنكه خداوندِ بوجود آورنده اين غرائز خودش صاحب غريزه و صفات ذاتى كه در محلّ و موطن نفس وجود دارد نمى‏باشد؛ و در حالى هستند كه شهادت مى‏دهند آن خدائى كه براى آنها اجل معلوم و وقت معدودى مقرّر كرده است خودش محدود به وقت و متعيّن به ساعات و زمان و دهر نخواهد بود.

خداوند بعضى از مخلوقات را از بعضى دگر محجوب نمود تا دانسته شود: حجابى بين او و بين خلائقش غير از خود خلائق او نمى‏باشد.

او پروردگار ربّ و آفريدگار مربّى بود وقتيكه آفريده شده و مربوبى در ميان نبود، و خداى معبود و مألوه بود وقتيكه عابد و والهى در ميان نبود،

و خداى عالِم بود وقتيكه موجود معلومى كه متعلّق علم او واقع شود نبود، و خداوند شنوا بود وقتيكه صدائى كه شنيده شود در عالم آفريده نشده بود.

 

ثُّمَّ أَنْشَأَ يَقُولُ‏

        

             وَ لَمْ يَزَلْ سَيِّدِى بِالْحَمْدِ مَعْرُوفَا             وَ لَمْ يَزَلْ سَيِّدِى بِالْجُودِ مَوْصُوفَا (1

             وَ كُنْتَ‏إذْ لَيْسَ نُورٌ يُسْتَضَآءُ بِهِ             وَ لَا ظَلَامٌ عَلَى الا فَاقِ مَعْكُوفَا (2

             وَ رَبُّنَا بِخِلَافِ الْخَلْقِ كُلِّهِمِ             وَ كُلِّ مَا كَانَ فِى الاوْهَامِ مَوْصُوفَا (3

             فَمَنْ يُرِدْهُ عَلَى التَّشْبِيهِ مُمْتَثِلًا             يَرْجِعْ أَخَا حَصَرٍ بِالْعَجْزِ مَكْتُوفَا (4

             وَ فِى الْمَعَارِجِ يَلْقَى مَوْجُ قُدْرَتِهِ             مَوْجًا يُعَارِضُ طَرْفَ الرُّوحِ مَكْفُوفَا (5

             فَاتْرُكْ أَخَا جَدَلٍ فِى الدِّينِ مُنْعَمِقًا             قَدْ بَاشَرَ الشَّكُّ فِيهِ الرَّأْىَ مَأْوُوفَا (6

             وَ اصْحَبْ أَخَا ثِقَةٍ حُبًّا لِسَيِّدِهِ             وَ بِالْكَرَامَاتِ مِنْ مَوْلَاهُ مَحْفُوفَا (7

             أَمْسَى دَلِيلَ الْهُدَىَ فِى الارْضِ مُنْتَشِرًا             وَ فِى السَّمَآءِ جَمِيلَ الْحَالِ مَعْرُوفَا (8

و سپس آن حضرت شروع كرد به انشاد اين اشعار:

1-و پيوسته سيّد و سالار من به حمد و ستايش معروف بوده است، و پيوسته سيّد و سالار من به جود و كرم موصوف بوده است.

2- و بودى تو (اى آقاى من!) در وقتيكه نورى پديدار نبود كه از روشنى آن بهره گيرند؛ و تاريكى نيز پديدار نبود كه بر آفاق گسترده شده باشد و جا گرفته باشد.

3- و پروردگار ما بر خلاف جميع خلائق است، و بر خلاف جميع آنچه در افكار و اوهام و انديشه‏ها به وصف در آمده است.

4- پس كسيكه بخواهد وى را با تشبيه به مثالى و شكلى تصوّر كند، بازگشت او به ضيق و تنگى خواهد گرائيد؛ و با دست عجز خود كتفهاى خود را بسته است.

5- و در بلنديها و نردبانهاى بلند و عالى كه تصوّر شود، چنان امواج قدرت او موج خود را مى‏افكند كه به ديدگان بصيرت روح او برخورد كرده، و آنرا كور مى‏كند.

6- بنابراين تو معاشرت و همنشينى خودت را ترك كن با كسيكه در جدل در امور دينى فرو رفته و شكّ و ريب رأى او را معيوب و فكر او را فاسد نموده است.

7- و مصاحبت و همنشينى گزين با كسيكه مورد وثوق است به جهت محبّت و عشق به سيّد و سرور و آقايش، و از جانب مولاى او به او كرامات و بزرگيها و تكريمها ارزانى شده است.

8- او كسيست كه حركت مى‏كند در نقاط مختلف زمين در حاليكه دليل هدايت به سوى خداست، و در حاليكه در آسمانها به نيكوئى حال شناخته و معروف شده است.

 قَالَ فَخَرَّ ذِعْلَبٌ مَغْشِيًّا عَلَيْهِ ثُمَّ أَفَاقَ، وَ قَالَ: مَا سَمِعْتُ بِهَذَا الْكَلَامِ، وَ لَا أَعُودُ إلَى شَىْ‏ءٍ مِنْ ذَلِكَ. قالَ مُصَنِّفُ هَذا الْكِتابِ: فى هَذا الْخَبَرِ ألْفاظٌ قَدْ ذَكَرَها الرِّضا عَلَيْهِ السَّلامُ فى خُطْبَتِهِ، وَ هَذا تَصْديقُ قَولِنَا فى الائِمَّةِ عَلَيْهِمُ السَّلامُ: إنَّ عِلْمَ كُلِّ واحِدٍ مِنْهُمْ مَأْخوذٌ عَنْ أبيهِ حَتَّى يَتَّصِلَ ذَلِكَ بِالنَّبىِّ صَلَّى اللَهُ عَلَيهِ وَ ءَالِهِ وَ سَلَّمَ.

عبد الله بن يونس كه راوى روايت است گويد: چون ذعلب اين مطالب را از حضرت شنيد مدهوش و بيهوش بر روى زمين بيفتاد، و سپس افاقه يافت و گفت: من اين چنين سخنى را تا به حال نشنيده بودم، و از اين پس هم به چنين كلامى برخورد نخواهم نمود.

صدوق مصنّف اين كتاب گويد: در اين خبر الفاظى وجود دارد كه‏ حضرت امام رضا عليه السّلام در خطبه خود [1] آنها را بكار برده است. و اين تصديق اعتقاد ما را مى‏نمايد در آنكه ائمّه عليهم السّلام هر يك از آنان علم خود را از پدرشان مأخوذ داشته‏اند تا برسد به پيغمبر صلّى الله عليه و آله و سلّم.

الله شناسى    ج‏2    127    خطبه أمير المؤمنين عليه السلام در معرفى خداوند در پاسخ ذعلب .....  ص : 124

 

نوشتن دیدگاه


تصویر امنیتی
تصویر امنیتی جدید