آنانكه ميخواهند بوسيله روزه در زمره متقين قرار بگيرند.!

آنانكه ميخواهند بوسيله روزه در زمره متقين قرار بگيرند.! 

اهميت روزه در حصول ملكه تقوى‏ 

بسم اللّه الرّحمن الرّحيم‏

و الصّلاه على محمّد و آله الطّاهرين‏

و لعنة الله على أعدائهم أجمعين من الآن إلى قيام يوم الدّين‏

يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيامُ كَما كُتِبَ عَلَى الَّذينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُون [1]

منزلگاه حقيقى انسان منزل تقوى است؛ يعنى حالتى كه در آن انسان به جميع شؤون انسانيّت رفتار نمايد. و چون اين ملكه حاصل گردد تراوشات از او همه خيرات و مبرّات عدالت و رحمت باشد، و اگر اين ملكه پيدا نشود انسان در منزل حقيقى خود جاى نگرفته و تراوشات او يا همه شرّ و ظلم بوده و يا توأم با شرّ و ظلم خواهد بود؛ براى آنكه افعال صادره از بهائم (من حيث إنّها بهائم) از شهوت و غضب آثار انسان (من حيث إنّه انسان) نيست. بنابراين هر فردى كه خود را اسير آرزوها و آمال بنمايد ديده حق بين خود را كور كرده و از منزل‏حقيقى خود در مرتع بهايم جاى گرفته است.

و كريمه شريفه: يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقاتِهِ وَ لا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُون[2] منزلگاه واقعى انسان را نشان مى‏دهد و مى‏گويد: اى مؤمنين! قبل از آنكه شما را مرگ دريابد سعى كنيد كه در منزل حقيقى خود كه تقوى است وارد شويد و بهترين مقام از مقامات آنرا حائز گرديد، در اين صورت حظّى وافر از حيات خواهيد برد؛ و الّا موتْ شما را نارس و به منزل نرسيده درخواهد يافت و انسانى با درجه و رتبه حيوان و بهيمه از دنيا مى‏رويد.

و روزه يكى از ستونهاى عظيمى است كه كاخ تقوى بر آن نهاده شده است، و علّت ايجاب آن وصول بدين منزلگه و برقرارى سقف اين كاخ است. و چون ملكه تقوى كه همان مصونيّت الهى است پيدا شود:

اوّلًا: خداوند خود معلّم انسان مى‏گردد و مجهولات خود بخود براى او حلّ مى‏شود: وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ يُعَلِّمُكُمُ اللَّهُ وَ اللَّهُ بِكُلِّ شَىْ‏ءٍ عَليمٌ[3]

و ثانياً: فرقان كه همان قوّه مفرّقه و مميّزه بين حق و باطلست به او عنايت مى‏شود: يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ يَجْعَلْ لَكُمْ فُرْقاناً وَ يُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئاتِكُمْ وَ يَغْفِرْ لَكُمْ وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظيم[4] فرقان همان نور الهى است كه دل مؤمن را روشن مى‏كند و لجّه‏هاى ظلمت را دور مى‏زند، و در اين صورت در هر امرى از امور وظيفه خود را تشخيص مى‏دهد؛ دوست را از دشمن، زهر را از ترياق، دوا را از درد، خاطرات شيطانى را از الهامات ربّانى جدا مى‏كند: يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ آمِنُوا بِرَسُولِهِ يُؤْتِكُمْ كِفْلَيْنِ مِنْ رَحْمَتِهِ وَ يَجْعَلْ لَكُمْ نُوراً تَمْشُونَ بِهِ وَ يَغْفِرْ لَكُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحيم[5] با آن نور الهى كه در اثر تقوى پيدا شده مشى مى‏كند و جميع طرق نافعه را مى‏پيمايد و به مقصد مى‏رسد. فرقان همان قوّه‏ايست كه خداوند با تورات براى هدايت مردم به حضرت موسى عنايت كرد: وَ إِذْ آتَيْنا مُوسَى الْكِتابَ وَ الْفُرْقانَ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُون[6] چون مؤمن خود را در حصن تقوى درآورد از همان فرقان الهيّه بدو عنايت خواهد شد.

                     نتايج پيدا شدن ملكه تقوى‏

و ثالثاً: روى همين زمينه از وساوس شيطانى بركنار مى‏گردند و از دستبرد او در امان؛ چون با آن رادارِ خدادادى فوراً راه ورود شيطان را درمى‏يابند و بطور كلى خود شيطان را مى‏شناسند: إِنَّ الَّذينَ اتَّقَوْا إِذا مَسَّهُمْ طائِفٌ مِنَ الشَّيْطانِ تَذَكَّرُوا فَإِذا هُمْ مُبْصِرُون[7]

در اين صورت با همين بصيرت الهى متذكّر مى‏گردند و نمى‏گذارند خاطرات شيطانى در آنها راه يابد؛ و معلوم است كه چنين فردى از گناهان بيرون مى‏رود و سيّئات او محو مى‏گردد: وَ مَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يُكَفِّرْ عَنْهُ سَيِّئاتِهِ وَ يُعْظِمْ لَهُ أَجْرا[8] و اين فائده چهارم است كه بر تقوى مترتّب مى‏شود.

خامساً آنكه: خداوند بركات آسمان و زمين را بر او مى‏ريزد و كليد آنها تقوى است؛ در اين حال هيچ وقت به فقر و قحط و غلا و مرض و گرفتاريهاى روحى و خفقان قلبى و ناراحتى‏هاى اعصاب مواجه نمى‏گردد: وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَيْهِمْ بَرَكاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ وَ لكِنْ كَذَّبُوا فَأَخَذْناهُمْ بِما كانُوا يَكْسِبُون [9]و ملاحظه مى‏شود كه چگونه خداوند نفس شريف متّقى را مؤثر در بركات ارضيه و سماويّه دانسته، و بنحو عليّت و معلوليّت طهارت باطن او را سبب فراوانى نعمت و رفع نقمت قرار مى‏دهد.

سادساً آنكه: هيچگاه كار متّقى گره نمى‏خورد و راه او به بن بست نمى‏رسد، و مشكلات بر او آسان مى‏شود و از غير گمان و انديشه روزى‏هاى غير مترقّبه به اومى‏رسد وَ مَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً* وَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لا يَحْتَسِبُ وَ مَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِكُلِّ شَىْ‏ءٍ قَدْرا:[10] شخص با تقوى كه خود را بخداى خود مى‏دهد خدا براى او كافى خواهد بود و تمام مشكلات و حلّ ناشدنيها را براى او آسان مى‏كند: وَ مَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مِنْ أَمْرِهِ يُسْرا [11]و نمى‏گذارد حتى كيد و مكر دشمنان به او ضررى برساند وَ إِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا لا يَضُرُّكُمْ كَيْدُهُمْ شَيْئ[12]

و سابعاً: در بهشت كه منزل حقيقى و درجه واقعى انسان است منزل مى‏گزيند؛ بهشت جاى سركشان و تجاوزكاران نيست، بهشت جاى متجاوزان و متجاسران نيست؛ آنكه به حقوق غير تعدّى كند از جمله بهايم است نه از زمره انسان: تِلْكَ الدَّارُ الْآخِرَة نَجْعَلُها لِلَّذينَ لا يُريدُونَ عُلُوًّا فِى الْأَرْضِ وَ لا فَساداً وَ الْعاقِبَة لِلْمُتَّقين[13] وهمچنين مى‏فرمايد: تِلْكَ الْجَنَّة الَّتى نُورِثُ مِنْ عِبادِنا مَنْ كانَ تَقِيًّا[14]

بسيار عجيب است كه در قرآن مجيد دويست و پنجاه و يك آيه فقط درباره تقوى و دعوت به آن و صفات متّقين بيان شده است؛ غير از آيات بسيارى كه درباره افراد و مصاديق تقوى از نماز و روزه و ساير اعمال حسنه بيان گرديده است. بنابراين ملاحظه مى‏گردد كه فائده روزه كه همين حصول ملكه تقوى است بسيار عالى و ارزنده است، و نه تنها در ماه مبارك رمضان بلكه در ساير ايّام اگر انسان براى وصول به اين هدف روزه‏دار باشد بسيار بجا و به موقع خواهد بود؛ بدون جهت نيست كه خداوند ملائكه رحمت خود را براى حفظ و بشارت روزه‏دار مى‏فرستد كه او را مسح كنند و وعده مغفرت دهند.

            فرستادن خداوند ملائكه خود را براى حفظ و بشارت روزه دار

در «كافى» وارد است كه:

قالَ أبوعَبدِاللهِ [الصادق‏] عليه السّلام: مَن صامَ لِلَّهِ عَزَّوجَلَّ يَومًا فى شِدَّة الحَرِّ فَأصابَهُ ظَمَاٌ وَكَّلَ اللهُ بِهِ ألفَ مَلَكٍ يَمسَحونَ وَجهَهُ و يُبَشِّرونَهُ حَتَّى إذا أفطَرَ؛ قالَ اللهُ عَزَّوجَلَّ: [لَهُ‏] ما أطيَبَ ريحَكَ و رَوحَكَ[15] [يا] مَلائِكَتى! اشهَدوا أنِّى قَد غَفَرتُ لَهُ. [16]

و حضرت رسول صلّى الله عليه و آله و سلّم فرمودند:

لِلصّائِمِ فَرحَتانِ: فَرحَة عِندَ إفطارِهِ، و فَرحَة عِندَ لِقاءِ رَبِّهِ.[17]

كمافى «المحجّة البيضاء» عن ابن ماجه، دركتاب «من لايحضره الفقيه» روايت نموده است كه:

وَ قالَ صلّى الله عليه و آله و سلّم: قالَ اللهُ [تَبارَكَ و] تَعالَى: الصَّومُ لى و أنا أجزى بِهِ؛ و لِلصّائِمِ فَرحَتانِ: حينَ يُفطِرُ و حينَ يَلقَى رَبَّهُ عَزَّوجَلَّ؛ و الَّذى نَفسُ مُحَمَّدٍ بِيَدِهِ لَخَلوفُ[18] فَمِ الصّائِمِ عِندَ اللهِ أطيَبُ مِن ريحِ المِسكِ.[19]

   تفسير روايت: الصُّومُ لِى و أنا اجْزِى بِه‏

علما را در معنى «اجزى به» خلافست؛ بعضى به صيغه معلوم خوانده‏اند (يعنى من خودم بنفسه جزاى روزه‏دار را مى‏دهم) و بعضى به صيغه مجهول (يعنى من خودم جزاى روزه‏دار هستم) و در هر صورت معنى بسيار عاليست. امّا اگر «أجزى به» خوانديم، پس براى شرافت روزه همين بس كه در ميان عبادات و نسك، خدا خود را بنفسه پاداش دهنده اين فريضه دانسته است؛ و اگر «اجزى به» خوانديم يعنى هيچ نعمتى و هيچ درجه از درجات جنّت سزاى روزه‏دار نيست‏مگر ذات مقدّس او جلّ و علا كه بنفس شريف خود جزاى اوست. و از اينجا استفاده مى‏شود كه راه وصول به لقاى خداوند و فناى در ذات او كه از لوازم جزاى روزه باشد بدون روزه ميسور نيست.

علماء معرفةالنفس جوع و صيام را يكى از اركان سلوك راه خدا شمرده‏اند، و در روايات اهل بيت عليهم السّلام و حديث معراجيه كه مرحوم مجلسى از «ارشاد» ديلمى و أسناد ديگر نقل مى‏كند مطالب عجيبى در فوائد جوع و روزه مذكور است.

در روايت مذكور از «من لا يحضره الفقيه» كه نظير آنرا غزالى در «إحياء العلوم» از �زه شهوات را خورد و نابود مى‏كند و بالملازمه نفس امّاره و شيطان خورد و نابود مى‏گردد. قال صلّى الله عليه و آله و سلّم: إنَّ الشَّيطانَ لَيَجرى مِنِ ابنِ آدَمَ مَجرَى الدَّمِ فَضَيِّقوا مَجاريهِ بِالجوعِ.[21]

بنابراين چون روزه بخصوص شيطان را قلع و قمع مى‏كند و مسالك او را مى‏بندد و مجارى او را تنگ مى‏كند، و خلاصه دشمن خدا را ذليل و بالملازمة خدا را نصرت نموده و يارى مى‏نمايد به خدا نسبت داده شده است، چون در قلع و قمع عدوّ خدا نصرت خداست؛ اين معنى فقره اوّل كه «الصوم لى» و امّا معنى فقره ثانى كه «و أنا اجزى به» بوده باشد: به علت آنكه نصرت خداوند بنده خود را موقوف است بر نصرت بنده خداى را، قال الله تعالى: إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ يَنْصُرْكُمْ وَ يُثَبِّتْ أَقْدامَكُم [22]پس ابتدا مجاهده از بنده است و سپس جزا به هدايت از طرف او عزّ اسمه، قال الله تعالى: وَ الَّذينَ جاهَدُوا فينا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنا وَ إِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنين[23] بنابراين خداوند پاداش روزه را خواهد[24] داد چون عبد بواسطه روزه نصرت او نموده و مجاهده در راه خدا با نفس امّاره نموده است؛ و از طرف ديگر قال[25] الله تعالى: إِنَّ اللَّهَ لا يُغَيِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِم[26] و معلوم است كه تغيير به كشتن شهوات است چون نفسْ مرتع و چراگاه شياطين است، چون‏اين چراگاه بواسطه اتيان شهوات سبز و خرّم باشد دائماً شياطين در زمين نفس رفت و آمد مى‏كنند، و تا هنگامى كه رفت و آمد دارند براى بنده جلال و عظمت خدا منكشف نخواهد شد و از لقاى خدا محجوب خواهد بود.

قال رسول الله صلّى الله عليه و آله و سلّم:

لَو لا أنَّ الشَّياطينَ[27] يَحومونَ عَلَى قُلوبِ بَنى آدَمَ لَنَظَروا إلَى مَلَكوتِ السَّماءِ.[28]

و بنابراين بدين جهت روزه سپر از آتش و باب عبادات واقع شده است؛ انتهى.

قال رسول الله صلّى الله عليه و آله و سلّم على ما روى عنه فى «الفقيه»:

الصَّومُ جُنَّة مِنَ النّارِ؛[29] و قال ايضًا: لِكُلِّ شَى‏ءٍ بَابٌ و بابُ العِبادَة الصَّومُ [الصِيامُ‏].[30]

حضرت صادق عليه السّلام مى‏فرمايد، بنابر روايت «كافى»:

إذا نَزَلَت بِالرَّجُلِ النّازِلَة أو الشِّدَّة فَليَصُم، فَإنَّ اللهَ تَعالَى يَقولُ: و استَعينوا بِالصَّبرِ [يَعنى الصِّيامَ‏] و الصَّلوة.[31]

كه مراد به صبر همان روزه، و براى رفع حوائج و مهمّات روزه داشتن و نماز خواندن و از درگاه بى‏نياز حاجت طلبيدن ضرورى است؛ و لذا مستحبّ است براى قضاء حوائج مهم انسان روزه بگيرد و نماز حاجت بجاى بياورد.

                     كيفيّت نماز حاجت منقول از امام صادق عليه السّلام و روضه شب عاشورا

جماعتى بسيار از علما مانند شيخ طوسى و شيخ مفيد و سيد ابن طاووس و ديگران نقل كرده‏اند از حضرت صادق عليه السّلام نماز حاجت را، و كيفيّت آن موافق روايت سيّد چنان است كه: [32]هرگاه حاجت مهمّى داشتى سه روز چهارشنبه و پنجشنبه و جمعه را روزه بگير و در روز جمعه غسل كن و لباس نو و نظيف در بر كن و بر بلندترين بامهاى خانه‏ات بالا برو و دو ركعت نماز بجاى آور، پس دستهاى خود را به آسمان بلند و دعائى (در مفاتيح مذكور است) بخوان و سپس روى بر خاك گذار و بگو:

اللهُمَّ إنَّ يونُسَ بنَ مَتَّى عَبدَكَ دَعاكَ فى بَطنِ الحوتِ و هو عَبدُكَ فاستَجَبتَ لَهُ، و أنا عَبدُكَ أدعوكَ فاستَجِب لِى.[33]

حضرت فرمودند: بسا حاجتى براى من پيدا مى‏شود و من مى‏خوانم اين نماز را به اين كيفيّت و با اين دعا، چون مراجعت مى‏كنم حاجتم برآورده شده است.

عصر روز تاسوعا كه لشكر كفر هجوم آورده خيام حسينى را در پرّه گرفت و نصايح اصحاب اثرى نكرد، قال الحسين لاخيه العبّاس عليه السّلام:

إن استَطَعْتَ أن تَصْرِفَهُم عَنَّا فِى هَذِه اللّيْلَة [هَذَا اليَومِ‏] فَافْعَلْ لَعَلَّنَا نُصَلِّى لِرَبِّنَا فى هَذِه اللَّيْلَة، فَإنَّهُ يَعْلَمُ أنِّى احِبُّ الصَّلاة و تِلاوَة كِتابِهِ.[34]

و چون آن حضرت امان گرفت و سيّد الشّهداء خطبه براى اصحاب خواند و گفت و شنودها روى داد هر يك از اصحاب به خيمه خود رفت.

قال الرّاوى: و باتَ الحُسَينُ و أصحابُهُ تِلكَ اللَّيلَة و لَهُم دَوِىٌّ كَدَوِىِّ النَّحلِ ما بَينَ راكِعٍ و ساجِدٍ و قائِمٍ و قاعِدٍ.[35]

حضرت على بن الحسين زين العابدين عليهما السّلام مى‏فرمايد: در آن شب من مريض بودم و عمّه من زينب نزد من بود و خدمت من مى‏نمود، كه ناگهان پدرم برخاست و در خيمه خود رفت و جَوْن غلام أبى‏ذر غفارى را با خود برد كه سيف و سلاح خود را اصلاح كند،[36] و در بين اصلاح اسلحه پدرم با خود ترنّم مى‏نمود:

         يا دَهرُ افٍّ لَكَ مِن خَليلٍ             كَم لَكَ بِالإشراقِ و الأصيلِ‏

             مِن صاحِبٍ و طالِبٍ قَتيلٍ             و الدَّهرُ لا يَقنَعُ بِالبَديلِ‏

             و إنَّما الأمرُ إلَى الجَليلِ             و كُلُّ حَىٍّ سالِكٌ سَبيلِى[37]

و حضرت چند بار تكرار مى‏نمود؛ من فهميدم كه داستان از چه قرار است. گريه گلوى مرا فراگرفت لكن سكوت اختيار كردم، امّا عمّه‏ام زينب بواسطه رقّت زنان نتوانست سكوت كند و خوددارى نمايد وَثَبَت تَجُرُّ ثَوبَها و إنَّها لَحاسِرَة[38] حَتَّى انتَهَت إلَيهِ فقالَت: وا ثُكلاه! [واثكلتاه‏] لَيتَ المَوتَ أعدَمَنِىَ الحَياة،[39] امروز مادرم فاطمه و پدرم على و برادرم حسن مرده‏اند، اى يادگار گذشته و اى پناه آينده! حضرت درحالتى كه اشك در چشمانش حلقه زده بود فرمود:

يا اختَه! لا يَذهَبَنَّ بِحِلمَكِ [حِلمَكِ‏] الشَّيطانُ؛ [و تَرَقرَقَت عَيناهُ بِالدُّموعِ و قالَ‏] لَو تُرِكَ القَطا [لَيلًا] لَنامَ.[40]

 فرياد كرد زينب يا ويلتاه! از جان خود نااميد شدى و خود را تسليم مرگ نمودى، اينكه بيشتر دل مرا جريحه‏دار نمود. و ناگهان لطمه به صورت زد و بيهوش بيفتاد؛ حضرت برخاست و آب بر صورتش پاشيد؛

وَ قالَ لَها: يا اختاه! اتَّقى اللهَ و تَعَزَّى بِعَزاءِ اللهِ، و اعلَمى أنَّ أهلَ الأرضِ يَموتونَ و أهلَ السَّماءِ لا يَبقَونَ و أنَّ كُلَّ شَى‏ءٍ هالِكٌ إلّا وَجهَ اللهِ [تَعالَى‏] الَّذى خَلَقَ‏الخَلقَ بِقُدرَتِهِ و يَبعَثُ الخَلقَ و يُعِيدُهُمْ [يَعودونَ‏] و هو فَردٌ وَحدَهُ؛ الحديث.[41]

                        انوارالملكوت، ج‏1، ص: 41 تا ص 54

توضیحات

رمضان الکریم

03 مرداد 1391

حجة الاسلام شیخ جعفر كمالي

2894