امام هادى عليه السّلام و فرهنگ دعا و زيارت
امام هادى عليه السّلام و فرهنگ دعا و زيارت
اين واقعيت را نبايد از نظر دور داشت كه شيعه از فرهنگ ادعيه و زيارات بسيار غنى برخوردار است، به طورى كه هيچ يك از فرق اسلامى از اين مقدار ادعيه و زيارات، بهرهمند نيستند. اين نشان از چهره معنوى تشيع و عرفان شيعى است كه خلوص دينى و تزكيه نفس را در جامعه تشيع قوّت مىبخشد.
دعا جايگاه والايى در ميان امامان عليهم السّلام داشته و از برخى از آنان ادعيه فراوانى نقل شده است. «1» پيش از اين در شرح حال امام سجاد عليه السّلام نقش دعا را بيان كرديم. در كارنامه امام هادى عليه السّلام نيز دعا و زيارت از نظر تربيت شيعيان و آشنا ساختن آنها با معارف شيعى، نقش عمدهاى ايفا كرده است. اين دعاها به جز راز و نياز با خدا، به صورتهاى مختلف، به پارهاى از مسائل سياسى- اجتماعى نيز اشاراتى دارد؛ اشاراتى كه در حيات سياسى شيعه بسيار مؤثر بوده و به طور منظم، مفاهيم خاصى را به جامعه تشيع القا مىكرده است. اينك به چند نمونه از مسائل مطروحه در اين دعاها اشاره مىكنم:
1- ايجاد پيوند ميان مردم و اهل بيت عليهم السّلام
افزون بر صلواتهاى مكرر بر محمد آل محمد عليهم السّلام- كه در اين دعاها و تقريبا تمامى ادعيه ائمه اهل بيت عليهم السّلام وجود دارد- نسبت به ارتباط محكم و ناگسستنى ميان امّت و آل محمد عليهم السّلام تأكيد خاصّى شده است. به عنوان نمونه، قطعهاى از يك دعا را ملاحظه فرماييد:
اللّهمّ فصلّ على محمّد و آله و لا تقطع بينى و بينهم فى الدّنيا و الآخرة و اجعل عملى بهم متقبّلا. «2»
پروردگارا! درود فرست بر محمد و آل محمّد عليهم السّلام و ارتباط ميان من و ايشان را در دنيا و آخرت قطع مفرما و اعمال مرا به خاطر ايشان قبول فرما.
2- تأكيد بر مقام والا و رهبرى اهل بيت عليهم السّلام
در زياراتى كه از امام هادى عليه السّلام روايت شده، به طور مكرر بر اين معنا تأكيد شده و اهل بيت رسول خدا عليهم السّلام به معناى خاص آن، با تعبيرهايى همچون: «معدن الرّحمة، خزّان العلم، قادة الامم، ساسة العباد، امناء الرحمن، ائمة الهدى، ورثة الانبياء، و حجج اللّه على أهل الدنيا و الآخرة و الاولى» وصف شدهاند، «3» همچنين در همين زيارت، خطاب به ائمه هدى عليهم السّلام آمده:
أشهد أنّكم الائمّة الرّاشدون، المهديّون المعصومون، المكرّمون، المقرّبون، المتّقون، الصّادقون، المصطفون، المطيعون للّه ...
گواهى مىدهم كه شما امامان مرشد، هادى، معصوم، بزرگوار، مقرب نزد خدا، پرهيزگار، راستگو، برگزيده و مطيع خداوند هستيد.
ادامه اين فقرات، علاوه بر آن كه خصايص ائمه طاهرين عليهم السّلام را بيان كرده، شيعيان را با تعريف دقيق امام و خصوصياتى كه بايد دارا باشد آشنا مىسازد.
3- تأكيد بر مكتب اهل بيت عليهم السّلام
در بخشى ديگر به شيعيان مىآموزد كه امامان خود را در جايگاهى بدانند. در شهادت نسبت به آنها، مىگويد:
و جاهدتم فى اللّه حقّ جهاده حتّى أعلنتم دعوته و بيّنتم فرائضه و أقمتم حدوده و نشرتم شرائع أحكامه و سننتم سنّته ... و فصل الخطاب عندكم و آيات اللّه لديكم و عزائمه فيكم و نوره و برهانه عندكم و أمره إليكم. (شهادت مىدهم) كه شما آنگونه كه سزاوار بود جهاد كرديد، تا آنجا كه دعوت خداوند را آشكار نموديد، احكام الهى را روشن ساخته، حدود الهى را اقامه كرديد، شريعت الهى را نشر داديد و سنتهاى خداوندى را استوار نموديد ... فصل الخطاب و آيات الهى نزد شماست، استوانههاى خداوند در ميان شماست، چنان كه نور و برهان خداوند هم نزد شماست و امر خداوند به شما واگذار شده. بدين ترتيب از ديد امام، معارف حقه الهى را تنها در مكتب اهل بيت پيامبر عليهم السّلام مىتوان ياد گرفت. در اين صورت تنها كسانى بر حقّند كه پيروى از مكتب و تعليمات اين خاندان پاك كرده باشند وگرنه مارق و از جادّه حق كنار افتادهاند؛ فالرّاغب عنكم مارق و اللّازم لكم لاحق. «4»
4- مبارزه با ظلم و ستم
از آشكارترين مفاهيم مقبول شيعه، مبارزه با ستم است. اين مطلب به روشنى در دعاهاى رسيده از امام هادى عليه السّلام به چشم مىخورد. دعايى مانند «دعاء المظلوم على الظالم» به طور مستقل، دعايى است كه از خداوند بر ضد ستم ستمكاران و جباران استمداد شده است. اين درست است كه در دعاى مذكور، از ميان بردن ستم به خدا واگذار شده، ولى در واقع، مىتواند هدف از آن، آگاه كردن مردم از وجود ستم و وجوه مختلف آن در جامعه باشد كه اين خود قدم اساسى براى از ميان بردن آن است. اين دعا به دنبال ستم و اهانتى كه از طرف متوكل نسبت به امام عليه السّلام روا داشته شد، از سوى آن حضرت انشا شد كه آشكارا جنبه سياسى دارد. متن دعا ذيلا از نظر خواننده محترم مىگذرد.
فها أنا ذا يا سيّدى مستضعف في يديه مستضام تحت سلطانه مستذلّ بعنائه مغلوب مبغىّ علىّ مغضوب و جل خائف مروّع مقهور ... فأسئلك يا ناصر المظلوم المبغىّ عليه إجابة دعوتى، فصلّ على محمّد و آل محمّد و خذه من مأمنه أخذ عزيز مقتدر و افجأه في غفلته مفاجئة مليك منتصر و اسلبه نعمته و سلطانه و افضض عنه جموعه و أعوانه و مزّق ملكه كلّ ممزّق ...
و اقصمه يا قاصم الجبابرة و اهلكه يا مهلك القرون و ابره يا مبير الأمم الظّالمة و اخذله يا خاذل الفئات الباغية ... «5»
حيات فكرى و سياسى ائمه، جعفريان ،ص:521 الی524
-------------------------------------------------------------------------
(1). فهرستى از آثار دعايى شيعه را در مقدمه كتاب نزهة الزاهد و نزهة العابد (تهران، نشر اهل قلم، 1376) آوردهايم.
(2). مصباح المتهجّد، ص 239؛ مسند الامام الهادى عليه السّلام، ص 187
(3). كتاب من لا يحضره الفقيه، ج 2، ص 60؛ عيون اخبار الرضا عليه السّلام، ج 2، ص 272؛ تهذيب، ج 6، ص 95؛ مسند الامام الهادى عليه السّلام، ص 247
(4). مسند الامام الهادى عليه السّلام، ص 249
(5). مسند الامام الهادى عليه السّلام، صص 190- 189
- توضیحات
- سیره و فضائل
- 04 خرداد 1391
- حجة الاسلام شیخ محمد کمالی
- 4536
